Ngoài chứng khoán cơ sở, các công cụ phái sinh cũng giúp nhà đầu tư tạo ra một môi trường có thể sinh lợi nhuận. Bài viết này sẽ giới thiệu về chứng khoán phái sinh mà bạn có thể tìm hiểu và tham gia đầu tư.
Chứng khoán phái sinh là gì?
Theo mục 9 Điều 4 của Luật Chứng khoán năm 2019 số 54/2019/QH14:
Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
Để có thể hiểu rõ hơn khái niệm chứng khoán phái sinh thì:
- Chứng khoán (securities) là bằng chứng tài sản thể hiện phần vốn của công ty đã phát hành.
- Phái sinh (derivative) là một dạng hợp đồng dựa trên giá trị của các tài sản cơ sở khác nhau như chứng khoán, lãi suất, quỹ chỉ số,…
Các loại hợp đồng chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh có 4 loại hợp đồng phổ biến sau:
1. Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn là loại chứng khoán phái sinh giao dịch thỏa thuận xác nhận cam kết giữa các bên về việc mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai.
2. Hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh niêm yết xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch sau đây:
- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai.
- Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở vào ngày đã xác định trong tương lai.
3. Hợp đồng quyền chọn
Hợp đồng quyền chọn là loại chứng khoán phái sinh xác nhận quyền của người mua và nghĩa vụ của người bán để thực hiện một trong các giao dịch sau đây:
- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá thực hiện đã được xác định tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
- Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
4. Hợp đồng hoán đổi
Hợp đồng hoán đổi là loại thỏa thuận trao đổi dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính (lưu chuyển tiền) giữa các bên tham gia được thực hiện vào trước một ngày xác định trong tương lai. Hợp đồng hoán đổi dựa trên các giá trị tài sản cơ sở, thời điểm hoán đổi của dòng tiền và các phương pháp sẽ được tính toán cụ thể.
Đặc điểm của chứng khoán phái sinh
Những đặc điểm nổi bật của chứng khoán phái sinh bao gồm:
- Chứng khoán phái sinh được hình thành dựa trên chứng khoán cơ sở. Giá trị của nó gắn chặt với các giá trị của phần tài sản cơ sở đó.
- Đầu tư chứng khoán phái sinh là sự cam kết về quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia trong hợp đồng, không phải để xác nhận quyền sở hữu với các loại tài sản cơ sở.
- Chứng khoán phái sinh là công cụ gắn liền với đòn bẩy tài chính. Vì vậy, chơi chứng khoán phái sinh chủ yếu là đầu tư vào biến động giá trị của tài sản chứ không phải đầu tư vào một tài sản thực tế.
- Vốn đầu tư ban đầu vào giao dịch chứng khoán phái sinh không cao, có thể nói là thấp hơn nhiều so với đầu tư chứng khoán cơ sở. Mặt khác, nguy cơ rủi ro tiềm ẩn cũng không hề thấp.
- Tài khoản chứng khoán phái sinh được dùng song song với tài khoản chứng khoán cơ sở.
1. Ưu điểm
- Tỷ lệ đòn bẩy cao, nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần giá trị tài sản nhưng được phép giao dịch với giá trị gấp 10 lần số tiền vốn ban đầu. Bên cạnh đó, việc đầu tư có thể sinh lợi nhuận theo cả 2 chiều hướng biến động tăng và giảm của thị trường.
- Các giao dịch thực hiện linh hoạt, số lượng niêm yết không giới hạn.
- Không tốn thời gian chờ đợi chu kỳ T+0 để thanh toán.
- Tính thanh khoản cao, nhà đầu tư nhỏ lẻ hạn chế được các biến động giá trên thị trường do sự ra đời của Sở giao dịch, Trung tâm lưu ký và thanh toán bù trừ.
- Được phép bán khống chứng khoán phái sinh.
2. Nhược điểm
- Nguy cơ rủi ro cao.
- Cần phân tích cẩn thận và kỹ lượng để có thể đạt lợi nhuận bởi thị trường biến động liên tục.
Vai trò của thị trường chứng khoán phái sinh
Thị trường chứng khoán phái sinh có vai trò quan trọng trong sự phát triển ổn định, bền vững của hệ thống tài chính nói riêng và của cả nền kinh tế nói chung. Chứng khoán phái sinh là công cụ quan trọng giúp các nhà đầu tư quản trị rủi ro, đặc biệt là rủi ro thị trường và rủi ro tín dụng.
Chứng khoán phái sinh cũng thúc đẩy sự phát triển và sáng tạo trong lĩnh vực tài chính, tăng cường khả năng hồi phục từ các cú sốc thị trường và được các nhà đầu tư sử dụng với những mục đích như sau:
- Phòng hộ hoặc giảm nhẹ, hạn chế rủi ro trong tài sản cơ sở bằng cách tham gia một hợp đồng phái sinh mà giá trị của nó di chuyển theo hướng ngược lại với vị thế tài sản cơ sở. Triệt tiêu một phần hoặc toàn bộ rủi ro này.
- Cung cấp đòn bẩy sao cho một chuyển động nhỏ trong giá trị tài sản cơ sở có thể gây ra sự khác biệt lớn trong giá trị của phái sinh.
- Tạo khả năng tùy chọn nhằm liên kết các giá trị của phái sinh với một điều kiện hoặc sự kiện cụ thể.
- Đầu cơ thu lợi nhuận khi giá trị của tài sản cơ sở đi theo hướng mà nhà đầu tư mong đợi.
- Chuyển phân bố tài sản giữa các loại khác nhau mà không làm ảnh hưởng đến tài sản cơ sở như là một phần của quản lý quá trình chuyển đổi.
Chính vì những chức năng kinh tế của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam, số lượng nhà đầu tư tham gia tăng đáng kể.
Trên đây, mình đã giải thích thế nào là chứng khoán phái sinh và một số kiến thức liên quan. Hy vọng bài viết này hưu ích đến bạn. Chúc bạn thành công!
Tác giả: Nguyễn Công Phúc & Bùi Khánh Linh
